به یاد حسینعلی ممتحن

 

به یاد حسینعلی ممتحن (Momtahen, H)، پژوهشگر برجسته و استاد تاریخ ایران که در ۶ اردیبهشت ۱۳۸۱ از این جهان درگذشت.

#حسینعلی_ممتحن #نهضت_شعوبیه #جنبش_ملی_ایرانیان

نهضت شعوبیه، سازمان کتابهای جیبی، ۱۳۵۴.

        شادروان دکتر حسینعلی ممتحن، استاد برجستۀ گروه تاریخ دانشگاه ملّی ایران بودند. از ایشان چندین کتاب و مقاله در پیرامون تاریخ ایران و جهان به یادگار مانده است. مهمترین کتاب ایشان به نام «نهضت شعوبیه» نخستین بار توسط سازمان کتابهای جیبی در سال ۱۳۵۴ خورشیدی به چاپ رسیده است. این کتاب تحقیقی کامل دربارۀ جنبش ملی ایرانیان در برابر حاکمان عرب و رسالۀ دکتری استاد ممتحن بوده که تکمیل شده است.

دکتر حسینعلی ممتحن ۱۳۸۱-۱۲۹۸ خورشیدی

فهرست کتابهای استاد ممتحن به این شرح است:

۱- تحقیق دراحوال و رسوم صابئیان عراق و خوزستان، تهران ۱۳۳۷، ۸۸ صفحه.

این کتاب از چهار بخش بشرح زیر تشکیل شده است: بخش اول: فرق صابئیان و تحول در افکار و عقاید مذهبی آنان. بخش دوم: عقاید مذهبی صابئیان عراق و خوزستان. بخش سوم: تحقیق درباره کتابهای مقدس و طبقات روحانیون و کیفیت انجام مراسم مذهبی. بخش چهارم: آداب و رسوم اجتماعی و هنرهای دستی صابئیان.

۲- راز بقای تمدن و فرهنگ ایران: چند مقاله تاریخی، تهران، انتشارات دانشگاه ملی ایران، ۱۳۵۵، ۳۸۸ صفحه.

این کتاب شامل ۱۰ مقاله تحقیقی دارای موضوعاتی نظیر نظامیه بغداد، بیت الحکمه بغداد، شعوبیه و جز آن است.

۳- سرگذشت جندی شاپور، انتشارات دانشگاه جندی شاپور، ۸۰ صفحه.

موضوع این کتاب در پیرامون تاریخ شهر جندی شاپور و دانشگاه مشهور آن (در نزدیکی دزفول) که در دورۀ ساسانیان و توسط خسرو انوشیروان ساخته شده بود، نوشته شده است.

۴- کلیات تاریخ عمومی، جلد اول: تاریخ ملل قدیم مشرق و یونان و روم، دانشگاه ملی ایران، ۱۳۵۵، ۴۴۴ صفحه. جلد دوم: تاریخ قرون وسطی اروپا، انتشارات دانشگاه ملی ایران، ۱۳۵۷، ۸۹ صفحه.

۵- نهضت شعوبیه، جنبش ملی ایرانیان در برابر خلافت اموی و عباسی، شرکت سهامی کتابهای جیبی، چاپ اول، ۱۳۵۴، ۳۹۰ صفحه.

۶- نهضت صاحب الزنج: قیام خونین بردگان سیاه در عراق (قرن سوم هجری)، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، چاپ اول، ۱۳۶۶، ۵۱۲ صفحه.

۷- نهضت قرمطیان و بحثی درباره انجمن اخوان الصفا و خلان الوفاء در ارتباط با آن، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، چاپ اول، ۱۳۷۱، ۳۸۲ صفحه.

۸- پژوهشی در تاریخ فرهنگ اسلام و ایران، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، چاپ اول، ۱۳۷۴، ۵۸۵ صفحه.

این کتاب از ۶ مقاله تشکیل شده است. مقاله اول: پژوهشی درباره سوختن کتابهای اسکندریه و ایران. مقاله دوم: نقش خوزستان در تاریخ و اقتصاد ایران باستان. مقاله سوم: خاصیت و ارزش اعداد و حروف از نظر متقدمان. مقاله چهارم: حروفیان. مقاله پنجم: نقطویان. مقاله ششم: نقش ایرانیان در تدوین و تنظیم دیوانها و سازمانهای اسلامی.

۹- تاریخ سیاسی اسلام در عصر امویان، دانشگاه شهید بهشتی، ۱۳۸۱، ۳۴۵ صفحه.

***

دربارۀ شرح حال و تألیفات استاد دکتر ممتحن، تنها دو مرجع (تا امروز) موجود است:

۱- غفاری، سارا و یگانه، حسن، یادی از شادروان دکتر حسینعلی ممتحن، مجله کتاب ماه جغرافیا، مهر ۱۳۸۲، صفحه ۱۰۰-۱۰۲.

۲- اسکندری، نسرین، بزرگان ارسنجان، انتشارات نوید شیراز، چاپ اول، بهار ۱۳۷۹، صص ۱۴۴-۱۴۷.

***

از آقای دکتر ممتحن تنها یک تصویر (همراه با اساتید دیگر به صورت دسته جمعی) جز آن که در مجله کتاب ماه جغرافیا چاپ شده در اینترنت موجود است. دریغا از اینکه برای شناخت استاد، حتی یک صفحه در ویکی پدیا نیز نوشته نشده است.

روانش شاد و یادش گرامی باد.

https://twitter.com/iranologyscty/status/1386422785895845888?s=20