تیر آرش کمانگیر؛ گزارش استاد پورداود. ن٢ص۳۳۴-۳۳۶
#پورداود #تیرگان #جشن bit.ly/1FYxW1a
 |
| آرش کمانگیر |
در فقره ۶ و ۳۷ آمده است که تشتر چُست و چالاک بسوی دریای فراخکرت بشتابد همانطوری که تیر در هوا از کمان بهترین تیرانداز آریائی اِرخش Erexša از کوه ائیریوخشوث (Airyō.Xšutha) بطرف کوه خوانونت (Xvanvant) پرتاب گردید.
ارخش همان است که در مجمل التواریخ ارش شیوا تیر ضبط است. بهرام چوبین رقیب خسروپرویز مُدعی بود که از خاندان آرش میباشد. داستان تیراندازی آرش در جنگ منوچهر و افراسیاب برای تعیین حُدود خاک ایران و توران در ادبیّات و تاریخ ما معروف است. کوههای اریوخشوثَ و خوانونت را نمیدانیم که در کجا واقع است و امروز بچه اسمی نامیده میشود ولی میتوان گفت که اوّلی در طبرستان و دومی در مشرق ایران واقع است.
فخرالدین گرگانی در داستان ویس و رامین گوید:
اگر خوانند آرش را کمانگیر / که از ساری به مرو انداخت یک تیر
تو اندازی بجان من ز گوراب / همی هر ساعتی صد تیر پرتاب(١)
ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه راجع بجشن تیرگان که در تیر روز در تیرماه اتفاق میافتد چنین مینویسد « پس از آنکه افراسیاب بمنوچهر غلبه نموده او را در طبرستان محاصره کرد بر این قرار دادند که حدود خاکی که از ایران باید بتوران برگزار گردد بواسطه پرش و خط سیر تیری معین شود. در این هنگام فرشته اسفندارمذ حاضر گشته امر کرد تا تیر و کمانی چنانکه در ابستا بیان شده است برگزینند، آنگاه آرش را که مرد شریف و حکیم و دینداری بود برای انداختن تیر بیاوردند. آرش برهنه شده بدن خویش بحضّار بنمود و گفت ای پادشاه و ای مردم به بدنم بنگرید، مرا زخم و مرضی نیست ولی یقین دارم که پس از انداختن تیر قطعه قطعه شده فدای شما خواهم گردید. پس از آن دست بچله کمان برد بقوت خداداد تیر از شست رها کرد و خود جان تسلیم نمود. خداوند به باد امر فرمود تا تیر را حفظ نماید آن تیر از کوه رویان(٢) باقصی نقطه مشرق بفرغانه رسید و به ریشه درخت گردکان که در دنیا بزرگتر از آن درختی نبود نشست. آن موضع را سرحدّ ایران و توران قرار دادند. گویند از آنجائى كه تیر پرتاب شد و تا به آنجائى كه فرو نشست، شست هزار فرسخ فاصله است. بنابراین جشن تیرگان بمناسبت صلح ایران و توران میباشد.(۳)
طبری نیز این داستان را ضبط کرده است عین عبارت بلعمی که از او نقل میکند چنین است « و هر دو ملک بر این عهد بستند و صلحنامه بنوشتند، پس آرش را اختیار کردند و آرش مردی بود که از وی تیراندازتر نبود و بر تلی شد، در آن حدود از آن بلندتر کوهی نیست و تیری را نشان کرد و بینداخت بر لب جیحون بزمین آمد.»(۴) روضةالصفاء در صلح میان منوچهر و افراسیاب از زبان افراسیاب چنین مینویسد « مقرّر و مشروط بر آنکه آرش از سر کوه دماوند تیری اندازد هرکجا که آن تیر فرود آمد فاصله میان دو مملکت آن محلّ بود و آرش بر قُلّه جبل دماوند رفته تیری بجانب مشرق افکنده از شست رها کرد و آن تیر از وقت طلوع آفتاب تا نیمروز در حرکت بود و هنگام استواء بر کنار جیحون افتاده. »(۵)
پاورقى
(۱) ویس و رامین صفحه ۲۸۰ چاپ کلکته ۱۸۶۵ میلادی؛ رضاقلیخان هدایت در کتاب خود فرهنگ انجمن آرای ناصری خواسته که اشتباه دیگران را که فرد اولی اشعار فوق را به نظامی نسبت داده‌اند، اصلاح کند فقط چندین اشتباه دیگری باشتباه دیگران افزوده است، از آنجمله اشعار مذکور را از داستان وامق و عذرا نقل میکند قطعاتی که از وامق و عذرا باقی مانده‌است متعلق بعنصری است و شعرائی که بعدها آنرا اقتباس کرده‌اند نسبةً متاخر هستند.
(۲) رویان اسم ناحیه و شهری بوده‌است در طبرستان. رجوع کنید به معجم البلدان
و به Eranšahr von Marquart S.136.
(۳) آثارالباقیه چاپ زاخو ص ۲۲۰
(۴) بلعمی چاپ کانپور ۱۹۱۶ میلادی ص ۱۱۵
(۵) رجوع شود به روضةالصفاء چاپ لکنهو ۱۹۱۴ میلادی ص ۱۸۵
[ یشت ها، بخش نخست گزارش استاد پورداود ص۳۳۴-۳۳۶ ]
اشاره:
این گزارش دلکش و با ارزش از استاد پورداود را در تاریخ ۱۷ آذرماه ۱۳۸۵ در صفحهٔ دیگری برای دوستداران انتشار داده بودم. آن صفحه بهمراه چند گزارش و مقاله، همانند بسیاری از صفحات سودمند زبان فارسی در فضای مجازی بیکباره از ادامه باز مانده‌است. در اینباره خواهم نوشت.
نشریۀ ایرانشناسی.
نگاه کنید به: The Encyclopædia Iranica: ĀRAŠ
نگاه کنید به: آرش کمانگیر در ویکی پدیا
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر