 |
| اخلاق ایران باستان |
تألیف: دینشاه ایرانی (سلیستر)
چاپ سوم
از سلسلهٔ انتشارات انجمن زرتشتیان ایرانی بمبئی
چاپخانه راستی - تهران ۱۳۳۴
۱۰۳ صفحه بزبان فارسى، قطع رقعی با جلد شوميزى
شناسنامه ى كتاب برابر نسخه ى اصلى آمده است، تا براى بدست آوردنش از كتابخانه ها سودمند افتد.
Dedicated
TO
THE REVERED MEMORY
OF
THE LATE Mr. FRAMJI JAMSHEDJI KERAVALLA
فهرست مندرجات کتاب اخلاق ایران باستان
دیباچه/۱-۲
تقریظ/۳-۴
دایرهٔ کمال/مقابل صفحه۱۳
گاتها و تعلیمات اخلاقی آن/۵-۲۳
نقشهٔ اخلاق ایران باستان/مقابل صفحه۲۲
نفوذ تعالیم گاتها در سایر قطعات اوستا/۲۴-۴۶
تعلیم و تربیت در ایران باستان/۴۶-۵۴
نمونه‌ای از تعلیمات اوستا/۵۵-۷۷
عقاید مورخین یونان و روم راجع بایرانیان باستان/۷۸-۸۹
ترجمهٔ کتیبهٔ داریوش در بهستان/۹۰-۹۳
ترجمهٔ قسمتی از کتیبهٔ نقش رستم/۹۴
پیمان گواه گیران/۹۵
اندرز آدرباد ماراسپند/۹۶-۱۰۰
اندرز انوشه روان خسرو کبادان/۱۰۱
***
دیباچه
این کتاب مجموعهٔ مختصری است از تعالیم حضرت زرتشت و نمونه‌ای است از اخلاق ایرانیان باستان که در جزو انتشارات مزدیسنا منتشر میگردد.
باب اول و دوم این کتاب شرح مختصری است از تعالیم اخلاقی «گاتها» و اثرات آن در سایر قطعات اوستا و از برای سهولت خوانندگان توضیحات و یادداشتهای لازمه در پاورقی افزوده شده‌است.
قطعات منتخبه از گاتها و قطعات دیگر اوستا و ادبیات پهلوی که باب سوم این کتاب را تشکیل میدهد بهترین شاهد است که آئین زرتشت دارای بلندترین تعالیم اخلاقی است و ایرانیان قدیم دارای دین پاک یکتاپرستی بوده‌اند.
در باب چهارم این کتاب بعضی عقاید و آراء مورخین و نویسندگان یونان و روم قدیم را راجع باخلاق ایرانیان باستان جمع آورده‌ایم. این قسمت تقریباً ترجمه‌ای است از کتاب دکتر آدولف راپ (Dr. Adolph Rapp).
مندرجات این کتاب مطالب تازه‌ای نیست بلکه همان مطالبی است که سالها علمای اروپا آنها را مورد بحث و تحقیق قرار داده‌اند، دایرهٔ کمال که اثر فکر نگارنده است خلاصه و فهرست تعلیمات زرتشت است که در یک نظر خوانندگان را بحقیقت مزدیسنا و فلسفهٔ گاتها و امشاسپندان آشنا میسازد.
در اینجا لازم میدانیم از آقای پورداود که در مطالعهٔ این نامه دقت فرمودند و از آقای بهرام گور انکلساریا که قسمت اوستا و پهلوی باب سوم را از نظر گذرانیده‌اند تشکر کنیم و نیز از آقای سپنتا که بیانات ما را برشتهٔ تحریر فارسی معمولی در آورده‌اند، زیرا متأسفانه در دارالفنون هندوستان فقط ادبیات قدیم فارسی تدریس میشود و اغلب فارسی دانهای هند از طرز نگارش فارسی کنونی بی‌بهره میباشند.
اینجا موقع را غنیمت شمرده لازم میدانیم مقصود خود را از انتشار این قبیل کتب بیان کنیم: نخستین نظریهٔ ما این است که باین وسیله زرتشتیان ایران را که قرنها در اثر سیاه روزی و غفلت از تعلیمات مذهبی خود دور افتاده‌اند بشاه راه حقیقت راهنمائی کنیم و آنان را بارزش آن گوهر گرانبها که در دست دارند آگاه سازیم تا در اثر عدم اطلاع در عقاید خود مشکوک نگردند و مجذوب تبلیغات این و آن نشوند.
مقصود دوم این است که سایر برادران ایرانی ما بدانند اساس آئین زرتشت بر یکتاپرستی نهاده شده و تعلیمات آن دارای بلندترین مقام اخلاقی و روحانی است و چون بدقت بنگریم خواهیم دید در اساس و مقصد آئین ایرانیان قدیم و مذهب حالیهٔ ایران با هم موافقت دارند و هر دو متوجه یک نقطه و راهنمائی بیک مقصد مقدس میباشند.
بنابراین چه بهتر از آنکه همه برادروار یگانه و یکرنگ دست بدست داده در خدمت نمودن بایران خود را شریک همدیگر بدانیم
گر مسلمان و نصارا و گر از زرتشتیم
همه از یک نسب و یک پدر و یک پشتیم
جز این مقصود دیگری نداریم، بعقیدهٔ ما در این عصر تمدن هرکس راجع بمذهب خود باید دارای عقیده مختار و آزاد باشد زیرا مذهب رابطهٔ خصوصی است مابین وجدان هرکس و خدای او و بهیچ وجه دیگران حق دخالت در آن ندارند. این است که بعقیدهٔ نگارنده تبلیغات مذهبی که تنها از برای جذب قلوب بعمل آورده میشود شایسته این قرن نیست در دنیای متمدن امروزی مؤثر و مفید نخواهد بود.
کسی که از آزادی عقیده در مزدیسنا و تعلیمات اخلاقی اوستا و فلسفهٔ آن اگاهی داشته باشد و از بهگود گیتای (Bhagwad Gita) هندوان و انجیل مقدس عیسویان باخبر باشد و در قرآن شریف دقتی نموده باشد و از فلسفهٔ عالی تصوف ایران سررشته‌ای در دست داشته باشد با عمر خیام هم آواز شده خواهد گفت:
بتخانه و کعبه خانهٔ بندگیست/ ناقوس زدن ترانهٔ بندگیست
زنار و کلیسا و تسبیح و صلیب/ حقا که همه نشانهٔ بندگیست
دینشاه ایرانی سلیسیتر
رئیس انجمن زرتشتیان ایران، بمبئی
***
تقریظ
بسیار جای شادمانی است که اینک کتاب دیگری راجع بآئین کهن، بزبان فارسی تألیف شده بمعرض مطالعهٔ دوستاران ایران قدیم گذاشته میشود. تا چند سال پیش از این اگر کسی را احساسات ملی بر آن میداشت که از دین آباء و اجداد خود اطلاعی یابد، بهیچوجه وسیله‌ای نداشت. چه تألیفات عدیده مستشرقین و دانشمندان اروپا در خصوص دین زرتشتی دسترس عموم نیست. اگر هم در طی مطالعهٔ کتب نویسندگان عرب بمسائل دینی ایران قدیم برمیخورد، جز یک مشت ناسزا و موهومات آلوده بغرض و تعصب چیزی بدست نمیآورد. ولی نظر بتاریخ درخشان ایران و اخلاق ستوده قوم آن که غالب مورخین قدیم ذکر کرده‌اند، درک میکرد که دین زرتشتی نباید این طوری که مدعیان نوشته‌اند باشد. این حال اسفناک بهمین منوال ادامه داشت تا اینکه در این سالهای اخیر، احساسات ملی ایرانیان روی بازدیاد نهاد و عموما بیاد مفاخر خود افتاده‌اند و مستقیماً از خود کتب دینی زرتشتی جویای اخلاق ایران باستان شدند. از پرتو این احساسات قسمتی از کتاب مقدس اوستا بزبان فارسی تفسیر گردیده و حقیقتی کشف گشته، خط بطلانی بگفتار مدعیان متعصب کشیده شده‌است. اینک از مطالعهٔ این کتاب که مؤلف دانشمند آن آقای دینشاه ایرانی که خود پیرو آئین کهن و کاملا بتعلیمات پیغمبر ایران آشناست، از برای هر ایرانی نژاد بخوبی ممکن است بداند که آباء و اجدادش خدای یگانه میپرستیدند یا بقول مدعیان آتش معبود آنان بوده. کلیهٔ مطالب این کتاب مستند است بخود اوستا که در عهد هخامنشیان و اشکانیان و ساسانیان نیز همین مطالب در آن مدون بوده و پس از استیلای شوم عرب، تصرفاتی در کتاب مقدس روی نداده، فقط بدبختانه قسمت مهم آن دستبرد تعصب و حوادث روزگار و پیش آمدهای ناگوار شده‌است. گذشته از اوستا، کتیبه‌های خطوط میخی شاهنشاهان هخامنشی که تا باندازه‌ای گویای اخلاق پاک ایران قدیم است، ممد صحت مندرجات این کتاب است. این خطوط میخی که هم از عهد داریوش بزرگ (۵۲۲-۴۸۶) تا عهد اردشیر سوم هخامنشی (۳۵۹-۳۳۸ پیش از میلاد) در کوههای بهستان (بیستون) و الوند و ابنیهٔ شوش و پارس نقش بسته شده، بهمان ترکیب اصلی خود بجاست. همچنین از مندرجات کتب عدیده پهلوی و پازند مثل دینکرد و بندهش و زادسپرم و مینو خرد و اردای ویرافنامه و شایست لاشایست و دادستان دینیک و شکند گمانیک ویجار و اندرزنامهٔ آذربد مهر اسپند و پتت ایرانیک و بهمن یشت و غیره در این کتاب استشهاد شده است. برخی از مطالب کتب دینی پهلوی که غالباً در قرون وسطی جمع آوری شده، در اوستای حالیه نیز موجود است و برخی دیگر آن از قسمتهای مفقود شده اوستاست و یک رشته از مطالب این کتب پهلوی نیز سنتها و داستانها و احادیثی است که از زمان بسیار قدیم در میان ایرانیان شایع بوده و دارای علائم قدیمی است و تصرفات قرون متأخر کمتر در آنها احتمال برده میشود. گذشته از این اسناد بومی، اخبارات مورخین و نویسندگان قدیم یونان و رم و بیزانس و سوریه و ارمنستان که از قرن پنجم پیش از مسیح تا قرون وسطی، شاهد برخی از مسائل دینی مزدیسناست، در این کتاب ذکر شده‌است. چنانکه ملاحظه میشود مؤلف دانشمند، تمام وسائل موجوده را از برای روشن نمودن مطالب این کتاب بکار برده و در کمال مهارت در هر مبحثی از برای نمونه بطور اختصار بذکر یک دو فقره اسنادو شواهد فوق پرداخته است. از مطالعه این کتاب بخوبی میتوان دریافت که اصول تعالیم پیغمبر ایران در مدت تقریباً سه هزار سال در کلیه متب دینی زرتشتی تغییر نکرده، چه همین اصول در گاتها که سرودهای مقدس خود مؤسس دین است و زمان انشاء آن بعقیدهٔ اکثر دانشمندان ایران‌شناس بیش از هزارسال پیش از مسیح است، با مندرجات اجزاء دیگر اوستا که چند قرن پس از عهد حضرت زرتشت انشاء شده و با مندرجات کلیهٔ کتب دینی پهلوی و پازند که در قرون وسطی تألیف شده و با مندرجات کتب روایات که در قرن هجدهم میلادی تدوین آنها بزبان فارسی انجام یافته مطابق است.
قرائت این نامه با این همه اسناد قدیم و معتبر، اشتباه هزارساله را از ما رفع کرده، نمودار اخلاق پاک نیاکان پارسا و نامدار ما و گواه آئین نیک مزدیسناست.
پورداود
برلین ۲۶ فروردین ۱۳۰۹ = ۱۵ آوریل ۱۹۳۰
***
انجمن ایرانشناسی.
اسفندماه۱۳۹۳خورشیدی=
